• notifications1
  • menü

Bugün : 28 Mart 2024 Perşembe

TIBBİ BİTKİLERDE ETKEN MADDE OLUŞUMU

  • Yeşil bitkilerde metabolizmalarının temeli, basit inorganik elementlerden karışık yapılı organik bileşiklerin sentezidir.
  • Fotosentez sonucu oluşan maddeler, primer bitkisel ürünlerdir.
  • Bitkilerin taze herba olarak büyük bir kısmı(%90), tohumların(%10)’u sudur.
  • Su dışındaki kuru maddenin de büyük bir kısmı primer ürünlerdir.
  • Bitkilerin hayatlarını sürdürebilmeleri için enerjiye ihtiyaç gösterirler. Bu enerji fotosentez sonucu oluşan ürünlerin solunumla parçalanıp primer bitki ürünlerini kullanırlar.
  • Proteinler
  • Yağlar
  • Karbonhidratlar vb.

Sekonder metabolitler

  • Sekonder ürünlerin bitkilerin savunma ve metabolizmanın düzenlenmesi için geliştirdikleri/salgıladıkları maddelerdir.
  • Tıbbi ve aromatik bitkilere eser miktarlarda bulunan fakat genellikle kuvvetli fizyolojik etkilere sahip sekonder ürünlerdir.
  • Bitkilerde bulunan sekonder ürünlerin oranı kuru maddede en fazla %10 civarındadır.
  • Bitkilerde oluşan primer ürünlerle sekonder ürünler arasında kesin bir sınır çizmek de mümkün değildir.

 

ETKİLİ MADDELER (Sekonder Metabolitler)

  • Uçucu yağ (esans)
  • Glikozitler
  • Flavonoitler
  • Alkaloitler
  • Tanenler
  • Oleoresinler
  • Saponinler
  • Bitki Özütü/su
  • Bitkiden akan ürünler (Reçine / zamk)
  • Renk pigmentleri
  • Mumlar
  • Müsilajlar
  • Vitaminler
  • Mineraller

 

Uçucu Yağlar

  1. Uçucu yağlar; Bitkilerden yada bitkisel droglardan elde edilen uçucu, kuvvetli kokulu ve su buharı/hava ile sürüklenebilen yağlardır.
  2. Uçucu yağlar, hoş kokulu oldukları için bunlara esans/eterik yağ gibi isimlerde verilmektedir
  3. Uçucu yağlar oda sıcaklığında sıvıdırlar ve sudan hafiftirler.
  4. Su Buharı Distilasyonu ile elde edilir.
  5. Bitkilerde özel salgı dokuları içinde oluşurlar. İçerik olarak; asitler, alkoller, fenoller, ketonlar ve esterler gibi karışımlardan ibarettir.
  6. Sabit yağlar ise;yüksek yağ asitlerinin gliserin ile yaptıkları oluşumlardır.
  7. Uçucu yağların sabit yağlardan en önemli farkı leke bırakmamalarıdır.

 

Uçucu yağların kullanım alanları

  • Gıda aroması olarak
  • Kozmetik ürünlerinde
  • İlaç sanayinde
  • Diğer endüstriyel sektörlerde farklı amaçlar için kullanılmaktadır(dezenfaktan, repellent etki vb.)
  • Dünya florasında bulunan yaklaşık 300 bitki familyasının 1/3’ü uçucu yağ içermektedir.
  • Ülkemizi de içine alan Akdeniz Bölgesi uçucu yağ taşıyan en zengin bölgelerden birini oluşturmaktadır.
  • Uçucu yağ içeren bitkiler bakımından en zengin familyaların başında Labiatae/lamiceae, Umbelliferae/Apiceae, Rosaceae, Pinaceae sayılabilir.

 

Uçucu yağ içeren önemli türler;

  • Zingiber officinale
  • Pinus spp.
  • Cinnamonum cassia
  • Mentha piperita
  • Origanum vulgare
  • Lavandula angustifolia
  • Salvia officinalis
  • Cuminum cyminum

 

Glikozitler

  • Hidroliz ile şeker ve seker olmayan kısımlara ayrılan kuvvetli aktiviteye sahip bileşiklerdir. Kısmen toksik karakterlidir.
  • Şeker kısmı monosakkarit yapısındadır.
  • Şeker olmayan kısmı aromatik yada alifatik(asit/fenol/alkaloit/kükürt vb) özellikdedir.
  • En önemli glikozit grubu kardiyotonik glikozitlerdir.
  • Bu gruptaki glikozitler kalbi kuvvetlendirici etkiye sahiptirler.
  • En fazla Digitalis spp.’ de bulunur.
  • Digitalin bilinen ve tıpta en çok kullanılan kardiotonik glikozittir.

 

Flavonoitler

  • Glikozit özellikte bileşikler olup şeker dışındaki alifatik yapının diger glikozitten farklı olasıyla ayrılırlar
  • Bitkiler aleminde yaygın olarak bulunurlar.
  • Tedavide değeri olan bileşikledir.
  • En çok bilinen flavonoit Silimarin dir.
  • Silimarin eldesinde Silybum marianum bitkisi önemli bir kaynaktır.

 

Glikozitlerin kullanım alanları

  • İlaç hammaddesi olarak
  • Kozmetik ürünlerinde

 

Alkaloitler

Yapılarında azot bulunan, kuvvetli fizyolojik etkiye sahip olan, bazik karekterli ve toksik karakterli bileşiklerdir. Bitkiler aleminde oldukça yaygın olup, alkaloit taşıyan bitkiler zehirli bitkiler olarak tanımlanır.

Alkaloit içeren bitkiler

  • Atropa belladonna (atropin)
  • Datura stramonium (scopolamin)
  • Thea sinensis (kafein/teofilin)
  • Coffea arabica (kafein)
  • Papaver somniferum (morfin)
  • Galanthus elwesii (galantamin)
  • Colchicum autumnale (kolşisin)
  • Nicotiana tabacum (nikotin)

 

Alkaloitlerin kullanım alanları

  1. İlaç sanayinde
  2. Keyf verici olarak
  3. Kozmetikte

 

Saponozitler

Suyla çalkalandığı zaman kalıcı köpük veren toksik karakterli heterozitlerdir. Saponozitler(saponin)temizleyici ve emülgatör olarakta kullanılır.

 

Saponin içeren bitkiler

  • Gypsophila arrostii(çöven)
  • Saponaria officinalis(sabun otu)
  • Dianthus caryophyllus(karanfil)

 

Tanenler

  • Azotsuz ve polifenolik yapıda bileşiklerdir
  • Su, etanol ve asetonda çözünür
  • Buruk lezzetli bileşiklerdir
  • Genelde bitkilerde tannoid adı verilen kompleksler halinde bulunur

 

Tanen içeren bitkiler

  • Thea sinensis (çay)
  • Juglans regia (ceviz)
  • Cydonia vulgaris (ayva)
  • Cola acuminata (kola ağacı)
  • Rhus coriaria (sumak)

 

Tıbbi Bitkilerin Gruplandırılması

  1. 1-Familyalarına göre
  2. 2-İçerdikleri etken maddelerine göre
  3. 3- Kullanım alanlarına göre
  4. 4-Yararlanılan organlarına göre
  5. 5-Farmakolojik etkilerine göre

 

1.Tıbbi Bitkilerin Familyalarına Göre Gruplandırılması

Tıbbi bitki sayısının çok fazla oluşu ve birçok familyaya ait bitkilerin bu amaçla kullanılışı nedeniyle böyle bir gruplandırmada çok sayıdaki familyaya ait tıbbi özellikli bitkilerden önemlileri şunlardır:

Familya                                                                       Örnek

      Theaceae                                                    Camellia sinensis

      Umbelliferae(Apiaceae)                             Cuminum cyminum

      Tiliaceae                                                     Tilia tomentosa

      Urticaceae                                                   Urtica dioica

      Compositae(Asteraceae)                             Echinaceae spp.

       Liliaceae                                                    Colchicum autumnale

       Labiatae(Lamiaceae)                                 Melisa officinalis

       Papaveraceae                                             Papaver somniferum

       Ranunculaceae                                           Nigella sativa

       Rosaceae                                                    Rosa damescana

       Solonaceae                                                 Datura stramonium

 

2-İçerdikleri Etken Maddelerine Göre

Tıbbi bitkilerin çok amaçlı kullanılması, değişik endüstri kollarının hammaddesini oluşturması, bu grup bitkilerin çok değişik maddeleri içermesinden kaynaklanmaktadır. Buna göre şu şekilde bir sınıflandırma yapabiliriz:

  1. Uçucu Yağ Bitkileri- Pimpinella anisum (anason)
  2. Glikozit İçeren Bitkiler- Digitalis lanata (yüksük otu)
  3. Saponin İçeren Bitkiler- Gypsophila arrostii (çöğen)
  4. Alkoloit İçeren Bitkiler- Atropa belladonna (güzel hatun otu)
  5. Flavonoid İçeren Bitkiler- Silybum marianum (meryemana dikeni)
  6. Tanen İçeren Bitkiler-Thea (Camellia) sinensis (çay)

 

3- Kullanımlarına Göre

  • 1. Meşrubat, keyif ve uyarıcı bitkiler- Coffea arabica (kahve)
  • 2. Baharat bitkileri- Capsicum annuum (paprika)
  • 3. İlaç Bitkileri- Papaver sonmniferum (haşhaş kapsülü)
  • 4. Parfüm Bitkileri- Lavandula angistifolia (lavanta)
  • 5. Zamk ve müsilaj bitkileri- Plantago psyllium (sinirli ot/karnıyarık otu)
  • 6. Reçine Bitkileri- Piper nigrum (karabiber)
  • 7. Tanen Bitkileri- Thea sinensis (çay)
  • Boya Bitkileri- Rubia tinctorum (kök boya)
  • 9. İnsektisit Bitkileri- Nicotiana tabacum (tütün)
  • 10. Repellent bitkiler- Trigonella foenum-graceum (çemen)

 

4-Yararlanılan organlarına göre

  • 1. Rizom ve köklerinden yararlanılan bitkiler- Glycyrrhiza glabra (meyan)
  • 2. Yumrularından yararlanılan Bitkiler-Galanthus elwesii (kardelen)
  • 3. Odun ve kabuklarından yararlanılan bitkiler- Cinnamomum cassia (tarçın)
  • 4. Yapraklarından yararlanılan bitkiler- Mentha spicata (bahçe nanesi)
  •  5. Herbasından yararlanılan Bitkiler-
  • 6. Çiçeklerinden yararlanılan Bitkiler- Crocus sativus (safran)
  • 7. Tohum/ meyvelerinden yararlanılan bitkiler- Foeniculum vulgare (rezene)
  • 8. Tüy, düze vb kısımlarından yararlanılan bitkiler- Urtica dioica (ısırgan)
  • 9. Oleoresininden yararlanılan bitkiler- Pinus brutia (kızıl çam)
  • 10. Sütümsü sıvısından yararlanılan bitkiler- Pistacia lentiscus (sakız ağacı)

 

5-Farmakolojik Etkilerine Göre

  • 1. Sinir Sistemine Etki Eden Bitkiler- Hypericum perforatum (kantaron)
  • 2. Kan Dolaşımına Etki Eden Bitkiler- Cynara scolymus (enginar)
  • 3. Hazım Fonksiyonuna Etki Eden Bitkiler- Ocimum basilicum (fesleğen)
  • 4. Genitae Fonksiyonuna Etki Eden Bitkiler- Ferula meifolia (çakşır)
  • 5. Solunuma Etki Eden Bitkiler- Mentha piperita (tıbbi nane)

Konu İle İlgili Dokümanlar

KULLANICI GİRİŞİ

Üye Ol Şifremi Unuttum?

Sorhocam.com 2014 yılında Ziraat Mühendisi Arafa KARAÇELEBİ tarafından kurulmuş olup herkesin faydalanabilmesi için ücretsiz olarak hizmet vermektedir.

Yetiştiriciliği, tarımı, ürünleri, bitkisi, ağacı, çiçeği gübreleri, hastalığı zararı, zararlıları, mücadelesi, ilaçları aşısı, budaması, otu, faydaları, programı, önerileri, istekleri, tavsiyeleri, nedir, nelerdir, nasıl yapılır, özellikleri, kullanım alanları, takvimi, sınavı, sınavları, notları

Site Haritası - Rss Beslemesi