• notifications1
  • menü

Bugün : 28 Mart 2024 Perşembe

7.3. Kompost Yapımı

Kompost, yüksek moleküllü bitkisel ve hayvansal kompleks maddelerin, nem ve sıcaklığın varlığında, mikrobiyolojik olarak ayrışması ve bu suretle dokuları gevşemiş, yapısında bulunan bazı elementleri (N-P-K-S vb.) serbest hale geçmiş, başlangıca göre farklı özellikler kazanmış bir organik materyaldir. Bu organik atıklar içerisinde, dökülen yapraklar, kesilen çimler, hayvan gübreleri, sebze ve meyve kabukları ve artıkları, tarlalardaki anız artıkları sayılabilir. Ağaç kabukları ve odun kısımları güç parçalanıp ayrıştığı için bunların ayrı olarak değerlendirilmesinde yarar vardır. Yine hastalık ve bulaşık olan materyallerin de ayrılması gerekir.

 

Kompost toprağa çeşitli bitki besin maddelerini ve özellikle N elementini kazandırırken, toprağın fiziksel özelliklerini düzeltir, hava ve su giriş çıkışını iyileştirirken. toprakların su tutma kapasitelerini ve katyon değişim kapasitelerini arttırır. böylece bitki kök gelişimi hızlanırken bu durum bitkisel gelişim ve verim üzerine de yansır. Kompost materyali görünüşü ve toprağın fiziksel özellikleri üzerine olan etkisi itibariyle adi ahır gübresine benzer. Kompost hazırlamada kullanılan bitkisel ve hayvansal materyallerin bileşimi kompostun bileşimine direk yansıdığı için onun bileşimıni de aynı düzeyde etkiler. Eğer kullanılan materyaller bitki besin ınaddelerince fakir iseler elde edilecek kompostun da gübreleme yönüyle pek fazla bir değeri olmaz. Böylesi bir kompostun iyi bir ahır gübresi ile kıyaslanması pek söz konusu olamaz. Ancak artık günümüzde iyi kalitede bir hayvan gübresi bulabilmek hem çok zor hem de masraflıdır. Böylesi durumlarda konıpostun ahır gübresine bir alternatif olması söz konusu olmaktadır.

 

Bitkisel ve hayvansal atıkların doğrudan toprağa verilmeleri yerine bunların kompostlaştırılarak verilmelerinin birçok nedeni bulıınmaktadır. Sap. saman gibi kaba bitki materyalleri C'ca zengin olmalarına karşılık N-P vb. besin elementlerince fakir olduklarından toprağa ham olarak ilave edilen bu materyaller geçici olarak toprakta bir olumsuzluğa yol açabilir. Bu nedenle bu gibi atıkların kullanılmadan önce kompost yığını içinde az da olsa parçalanmalarına gereksinim vardır. Kompost yapımında kullanılan materyallerin bünyesinde bulunan N ve Pun büyük bir bölümü organik bileşikler halindedir. Bunlar kompostlaşma esnasında ve daha sonra bitkiler tarafından alınabilir şekle dönmeye başlarlar. Yine çok taze materyallerin toprağa verilmesi halinde de toprakta yeterli nemin bulunmayışı fermantasyon olayını engelleyebilir ve parçalanma oldukça yavaşlar. Parçalanmamış materyallerin toprakta varlığı aşırı havalanma ve su kaybına yol açacağından pek istenen bir durum değildir.

 

Tarımsal işletmeler veya işletme dışından gelen bitkisel ve hayvansal kaynaklı tüm organik artıklar kompost yapımında kullanılır. Bitkisel saplar, yapraklar, yabancı otlar, ıııutfak artıkları kompost yapımı için uygundur. Bahsedilen bu materyaller iyice karıştırılıp tabanı sıkıştırılmış bir yerde yığılı yapmak üzere hazırlanır. Alta bir tabaka saman serilerek sızma engellenir. Üzerindeki yığın 1-1.5 m yüksekliğinde olabilir. Üstü toprak ile örtülerek fermantasyona bırakılır. Fermaııtasyoıı, materyalin cinsine göre 6-24 ay arasında olabilir. Ancak bu zaman zarfında yığın arasıra bozularak havalandırılır. Olgun kısım ayrılır, kurumuş ise hafifçe ıslatılır. Yığın her zaman için çok fazla olmamak kaydıyla sıkıştırılır.

Kompostlar genelde kırsal alan (çiftliklerde uygulanalı) ve kent atıkları kompostları olarak ikiye ayrılırlar. Buraya kadar verilen bilgiler kırsal alanlar ile ilgilidir. Ancak her iki tip kompostun hazırlanmasında dikkat edilmesi gereken konular kompostun C:N ve C:P oranları, parça büyüklüğü, nem, havalanma. Isı patojen ve parazitlerin yok edilmesi ve gerekli ise mikrobiyal aktivitenin hızlandırılmasıdır. Çizelge 7.2'de ideal bir kompostun belirtilen bu özelliklerine ait değerler verilmektedir.

 

Çizelge 7.2. İdeal Bir Komposta Ait Özellikler

Özellikler İstenilen Değerler
C:N oranı 25-30
Partikül büyüklüğü Havalandırılan sistemlerde 10mm, uzun yığınlar ve doğal havalandırma koşullarında 50 mm
Nem içeriği %50-60
Hava akışı Oksijen içeriğinin %10-18 arasında olması sağlanmalı
Isı 55-60°C
pH 5.5-9.0
Yığın yüksekliği Doğal hvalandırma yapılacaksa 1.5 m yükseklik, 2.5 m genişlik ve istenilen uzunlukta yyığınlar yapılır.
Mikrobiyolojik aktivite Selülotik fungus ve biogübreler ile

 

Hemen her ülkede her yıl büyük miktarlarda kültür bitkilerinin kalıntıları ile yabancı otlar açığa çıkmaktadır. Örneğin tahıllara ait bitki kalıntılarında ortalama olarak % 0.5 azot, % 0.6 fosfor pentaoksit ve % 1.5 potasyum oksit bulunmaktadır. Bu kalıntıların % 50'si hayvan yemi olarak kullanılsa bile diğer % 50'sinin toprağa organik madde olarak kazandırılması gerekir. Bitki kalıntıları kompostlaştırılarak kullanılabileceği gibi toprak yüzeyine malç olarak veya toprak derinliklerine gömülerek tekrar kullanılabilir. Bunların yakılması çok yanlış ve boşa giden organik madde demektir. Organik kalıntıların kompostlaştırılmasında hız kazanmak için, bazı mikroorganizmalar da kullanılabilir. Bunlar genelde selülotik ve lignolitik tip mikroorganizmalardır. Bakteri, fungus ve aktinomiçetlerin kompostlaşmaya etki etki eden mikroorganizmalar olduğu bilinmektedir.

 

Bakteriler, belirtilen bu mikroorganizmalar içinde en fazla bulunan ve en hızlı ayrıştırmayı sağlayan gruptur. Bunlar küçük ve basit yapıda olup, çeşitli formlarda ve çevresel koşullarda yaşarlar.

 

Funguslar, daha büyüktür ve düşük nem ile düşük pH derecelerine toleranslıdırlar. Ancak oksijen azlığına dayanamazlar ve odunsu dokular gibi ayrışmaya direnci olan maddelere etkilidirler.

 

Aktinomisetler ise funguslar gibi filamentler oluştursalar da boyutları daha küçüktür. Kolaylıkla ayrışan bileşikler ortamdan uzaklaştıktan sonra ve nemin azaldığı durumlarda etkileri daha fazladır. Asit şartlara toleranslı değildirler.

 

Genelde bakteriler kompostlaşmanın ilk döneminde, fungus ve aktinomiçetler ise daha dayanıklı maddelerin kaldığı ikinci dönemde işlevde bulunurlar. Koşulların kompostlaşma için ideal olduğu hallerde genelde bakteriler hakin durumdadır. Düşük pH'larda funguslar, düşük rutubette ise hem fungus ve hem de aktinomiçetler daha etkin olur. Oksijenin azalması durumlarında ise funguslar azalır anaerobik bakteriler artar. Kompost yığınının ısısının arttığı hallerde bahsedilen bu ıuikroorganizmaların termofilik (ısıya dayanıklı) çeşitleri yaşar, ancak 75 °C üzerinde ise aktif olan bütün mikroorganizmalar ölür. Sadece bazı bakteri ve aktinomiset türlerinin ısıya dayanıklı sporları kalır. Yığın tekrar soğudukça, sporlar gelişir ve toprak mikroorganizmaları, protozlar. solucanlar, kemirgenler ve böcekler organik materyal üzerinde faaliyetini sürdürür. Kompostlaşma işleminin sonucunda yığında ısı 38-40 °C civarında bulunmalıdır.

 

Bitki kalıntılarının kompostlaştırıldıktan sonra gübre olarak kullanılması sırasında toprak tipi, bitki çeşidi, uygulama miktarı, zamanı ve metodu dikkat edilmesi gereken konulardır. Aksi taktirde bu bölümün baş kısımlarında değinilen tehlikeli durumlar ortaya çıkabileceği gibi organik gübrelerin etkinliği de görülmez.

 

Kompost materyalinin ortalama bileşiminde % 15.8 su, % 75 organik madde % 0.35 N % 0.20 P2O5 ve % 0.25 K2O bulunmaktadır. Bu içerik kompost yapımında kullanılan atıklar ile yakından ilişkilidir. Kompostun bileşiminden görüleceği gibi esasını organik madde oluşturmaktadır. Bitki besin elementleri bakımından fakır sayılabilecek kompost yapımında kullanılabilecek bazı materyaller ve bileşimleri şöyledir.

 

Çizelge 7.3. Kompost yapımında kullanılan bazı materyaller ve bileşimleri(%).

Materyalin cinsi Su Organik madde N P2O5 K2O C/N
Karışık yabani otlar 88 9.8 0.40 0.14 0.29 14/1
Tütün sapları 18 75.0 1.63 0.92 3.82 27/1
Tahıl sapları(buğday arpa) 14 81.0 0.40 0.20 0.90 117/1
Mısır sapı 15 80.0 0.80 0.30 1.64 58/1
Mısır koçanı 15 85.0 0.24 0.02 0.25 25/1
Meşe-kayın yaprağı 15 81.0 1.00 0.20 0.35 47/1
Çam ibreleri 13 73.0 0.89 0.20 0.12 46/1
Testere talaşı 12 83.0 1.00 0.30 0.75 48/1
Torf tozu 25 73.0 0.64 0.15 0.11 66/1
Patates yaprağı 76 21.5 0.40 0.16 0.83 31/1
Keten sapı 12 74.9 1.63 0.92 3.82 27/1
Bakla sapı 16 74.5 1.25 0.30 1.94 37/1
Isırgan otu 83 14.7 0.56 0.18 0.74 15/1

 

Kompost ilavesi ile yapılan birçok çalışma kompost artışına paralel olarak nitrifikasyonun hızlandığını ve elverişli N miktarının arttığını. hümik asit içeriğinin, C içeriğinin ve toprakların agregat stabilitesinin arttığı saptanmıştır. Kompost kullanımı doğal organik materyallerin geriye kazanımı yanında toprak üzerine veya çevreye bırakılan bitkisel atıklarında çevre kirlenmesine yol açmasına engel oluşturmaktadır. Böylece bu atıkların hem çevre hem de çiftçi için bir sorun değil, gelir getiren bir unsur haline dönüşmesi sağlanacaktır. Toprak ıslahında çok gerekli olan kompost diğer organik materyallerin tüketilmemesinde de alternatif olacaktır. Toprak yüzeyine malç şeklinde serilen kompost buharlaşmayı engelleyecek topraktan su kaybını önleyecektir. Düşük volüm ağırlığı nedeniyle kompost, toprakların havalanma ve su hareketlerini olumlu yönde geliştirecektir. Sık sulamanın yapıldığı yetiştiricilik şartlarında sebzeler. patates ve çeltik için 25 ton/ha ve daha kuru ve yıllık yağışın 500 mm dolaylarında bulunduğu yerlerde 5-7 ton/ha civarında uygulanmalıdır. Bütün organik gübrelerde olduğu gibi kompostlar da toprak işlemesi sırasında ve ekimden 2-3 hafta önce yeterli rutubeti olan toprağa gömülerek verilmelidir.

 

7.4. Kompost Hazırlama Mekanizasonu

İşlemler

Bitkisel üretimde kompostun sayısız olumlu etkilerinden yararlanabilmek için, organik maddenin çok dikkatli bir şekilde hazırlanması gereklidir. Çeşitli temel materyaller; mümkün olan en kısa zaman içerisinde, homojen ve yüksek kaliteli kompost elde etmek üzere işlenmek zorundadır. işleme fazı aşağıdaki proseslere bölünebilir:

  • Karıştırma
  • Parçalama
  • Namlu şeklini vermek üzere yığın oluşturmak.

 

Temel amaç, kompost namlusunda yer alan organizmalar için optimum yaşam koşullarının sağlanmasıdır. Bunun sağlanması aşağıdaki koşullara bağlıdır:

  • Besin desteği
  • Nem içeriği
  • Oksijen içeriği

Kompost içerisinde aktif olan organizmalar kabaca iki faza ayrılırlar:

 

7.4.1. Isınma Fazı

Birinci faz sırasında, yoğun ayrışma proseslerine bağlı olarak, mikrobiyal flora ve faunanın namlu içerisindeki ısıyı kısa bir zaman periyodu içerisinde 60-80 °C civarına yükseltmesi temelidir. Bu sıcaklıklarda yabancı ot tohumları, bitki parçalarıııın yeşil kısımları öldürülür ve kompost materyali sağlıklı hale getirilir.

 

7.4.2. Soğuma Fazı

Olgunlaşma fazı olarak da adlandırılan ikinci faz esnasında düşen sıcaklık ile birlikte, kompost yapım prosesi için makrofaunanın önemi artar. Bu faz, temel materyalin yapısal ve biyolojik olarak komposta dönüşümünde artan bir şekilde etkilidir. Burada, organik ve mineral bileşenlerin karıştırılması önemlidir. Yapılan araştırmalar, namlu içerisinde kompost yapım prosesinin başlaması için, başlangıçtaki C/N oranının 30-40: 1 olmasının gerektiğini ortaya koymuştur.

 

Mikroorganizmaların optimum çalışma koşulları, materyalin nem içeriği %60-70 olduğunda oldukça uygundur. Optimum nem içeriğine ulaşıldığında, materyal yumruk içinde sıkılırsa, parmaklar arasından su akışı olmayacaktır.

 

Yumruk açıldığında sıkıştırılan materyalin şekli hemen hemen korunmalıdır. Organizmalar için hayati olan diğer element oksijendir. Bu materyalin yığın olarak değil, belirli bir şekli olan namlu halinde olması ile sağlanabilir. Böylece hava dolaşımı sağlanmış olacaktır.

 

Eğer, materyal çok gevşek yığılırsa, bununla beraber, çok kolay kuruya caktır ve besin maddelerinin büyük bir kısmı kayıp olacaktır. Kompost yapımı için kullanılan materyal, kompost kalitesini ağır bir şekilde bozmasından ötürü, kirletici ve zararlı maddelerden arınmış olmalıdır.

 

Kompost kalitesi iki şekilde ifade edilir:

1. Dış kalite

Kirleticiler plastik parçalar, cam, metal, taş v.d.'dır. Bunlar temel olarak kompostun dış kalitesini azaltırlar.

 

2. İç kalite

Zararlı madde, genellikle kimyasal bileşikler veya elementler tarafından kirletilmiş materyallerdir. Örneğin, otoyolların çevresinden zararlı maddelerce kirletilen; potansiyel zararlı alanlardan alınan yeşil materyal, kompostun kalitesini azaltır.

 

7.4..3. Materyalin Hazırlanması

Kompost hazırlama proseslerinin tümü, namlu içerisindeki mikroorganizmaların optirnum çalışma ve yaşama koşullarının hazırlanması amacına yöneliktir,

 

7.4.3.1. Karıştırma

Bir uygun parçalama prosesi için ana koşul, parçalanacak materyalin eşit bir şekilde karıştırıldığından emin olunmasıdır. Materyallerin kolay ve en az maliyetle karıştırılması için, çeşitli organik materyaller, sınıflandırıldıktan sonra belirli bir sırayla yığılmalıdır, böylece işlemin başlangıcında karıştırma işlemi yapılmış olur. İkinci karıştırma etkisi, parçalama makinası yardımı ile elde edilir. Makinanın materyal deposu çeşitli bitkisel artık materyallerinin bazılarından önceden belirlenen orana göre gerekli miktarda doldurularak fiziksel parçalama işlemine geçilir. Parçalama işlemi ile iyi bir karışma da sağlanmış olur.

 

Parçalama makinesinin karıştırıcı rotorunun yüksek devirli olması, materyalin karıştırılması üzerinde olumlu etkilere sahiptir. Kompost yapım yerlerinde trapez veya üçgen (delta) namlularla çalışmada, parçalanan materyal, tekerlekli yükleyiciler yardımıyla üç metre yükseklikte yığılır. Bu işlem de ayrı bir karıştırma etkisine sahiptir.

 

7.4.3.2. Parçalama

Parçalamanın başlıca amacı. Hacmin azaltılması ve temel materyalin yüzeyinin arttırılmasıdır. Kompost yapılacak materyalın hacminin azaltılması materyalin işlenmesinin daha kolay olması ve yer gereksiniminin azaltılmasından ötürü çok kullanışlıdır. Daha küçük bir hacim de namlunun yapısını etkiler. Böylece parçalanıanın derecesi, acrobik parçalanma için bakteriler tarafından gerek duyulan hava hacminin 'kontrolü'' için kullanılabilir.

 

Parçalamanın bir diğer amacı. namlu içerisındekı mikroorganizmalar için etki edecekleri daha geniş bir yüzey sağlamaktır. Bu arzu edilen zaman periyodu içerisinde temel materyalin kompost haline dönüştürülmesi içın önemlidir. Bu nedenle, bıçaklar yerine çekiçler, parçalama işleminde kullanılır. Bunlar düzgün bir kesme yapmazlar fakat materyali koparırlar. Bu parçalama yöntemine uygun olarak maksıınum yüzey artışı, matervalin yapısı bozulmadan elde edilir. Böylece mikroorganizmalar, en kısa zaman periyodu içerisinde materyali ayrıştırılabilirler.

 

7.4.3.2.1. Parçalama mekanizmaları

Organik materyallerin ortalama iriliğinin azaltılması ve karıştırılması için 3 veya 4 temel sistem vardır. Birinci sistemde. parçalama ünitesi mili üzerine serbest olarak sertleştirilmiş çekiçlerin bulunduğu bir çekiçli değirmen kullanılmaktadır. Buradaki çekiçlerin bağlanma şekli, yabancı matervallere karşı koruma sağladığı gibi. parçalama esnasındaki ani güç gereksinimlerinden ileri gelen yüklenmeleri de adsorbe eder. Parçalama düzeni, nemli materyalle çalışıldığında tıkanabilir.

 

Diğer sistem parçalama ünite mili üzerindeki flanşlara sabit olarak bağlanan çelik çekiçlerin bir setini içerir. Parçalama odası iç yüzeyine eleğin karşı taraüna yerleştirilen ön çarpma plakaları, materyalin daha iyi parçalanmasını sağlar. Parçalama ünitelerinin karşısına yerleştirilen ve elek adı verilen organ alt l80° de yer alır. yerleştirilen ön çarpma plakaları. materyalin daha iyi parçalanmasını sağlar. Böylece materval çekiçlerle sürekli olarak karşı karşıya getirilmiş olur.

 

Daha küçük parçalama makineleri 2-3 döner bıçaklı olurlar, bu sistem çim biçme makinelerine benzer. Bazı modellerinde rotora sabit bağlı çekiçler. daha iyi kesme işlemi uygulanması amacıyla, parçalama odası içerisine onun bır parçası şeklinde sabit olarak yerleştirilmişlerdir. Parçalama ünitesinin dönüşü bir türbülans meydana getirerek, parçalanan materyali kompost yığınına veya amaca uygun yönlenclirme yapılarak, gerek görülen yere fırlatırlar. Parçalama elemanı olarak, özellikle yaprak gibi diğerlerine göre yumuşak materyaller için parçalayıcı eleman olarak metal yerine bir plastik çeşidi de kullanılabilmektedır.

 

7.4.3.2.2. Parçalayıcı tipleri

Bir parçalayıcının dizaynı, yaş veya kuru materyallerin parçalanmasındaki etkinliğine bağlı olarak değişir.

 

Genel olarak parçalayıcılar materyal besleme sistemine göre iki tipte toplanırlar:

  • Dolaylı besleme düzenli parçalayıcılar
  • Doğrudan besleme düzenli parçalayıcılar

 

Dolaylı besleme sistemli parçalayıcılar kuru ve nemli artıklarda iyi çalışır. fakat yaş, yapışkan, sıcak, nemli kompost ve gübrelerde iyi sonuç vermezler.

 

Doğrudan besleme düzenli parçalayıcılar kuru ve yaş materyallerle iyi çalışırlar.

 

Nitekim bu sistemdeki bazı dizayn tipleri yaş materyallerle diğer materallerle olduğundan daha iyi çalışırlar.

 

Sözü edilen bu iki tip arasındaki başlıca farklılık, rotorun dizaynı ve materyal deposu besleme açıklığı ile olan yerleşimine bağlıdır. Doğrudan olmayan besleme şeklinde, materyal akışının parçalama elemanı olan çekiçlerle karşılaşması farklıdır. Materyal deposu, parçalama odasının yanına yerleştirilmiştir ve dönerek parçalama işlemini yapan rotor, depo çıkış ağzı önünden depo içerisindeki materyalin hareketine göre 90 açıyla geçer. Materyal, parçalama odasına girdiği zaman, parçalama rotorunun yüksek hıza sahip çekiçleri onu parçalar. Burada, materyale çekiç vuruşları arasındaki zaman aralığı çok kısadır. Böylece çekiçler, materyahi çok küçük parçalara böler. Döner parçalayıcı rotor elemanı dairesel parçalama odası çevresindeki materyal parçalarını çıkış açıklığından fırlatmadan önce emer. Doğrudan besleme düzenli parçalama makinasında, parçalama ünitesi üzerinde yer alan çekiçler kısa, dar çelik elemaniardır. Bu tip çekiçler materyali yırtarak parçalarlar.

 

Materyal büyüklüğünün kontrolü için genellikle sabit çekiçli olarak dizayn edilen parçalayıcılarda şu ayarlama olanaklarından faydalanılır;

1. Ayarlanabilir ürün çıkış açıklığı

2. Etek delik büyüklüğü veya çelik kafes açıklığının değişimi

3. Materyal besleme kontrol kapağının değişimi Metal karşıt yüzey yuvarlak deliklere sahipse bu delikli yüzey, elek olarak adlandırılır.

 

Karşıt yüzey dar ve uzun açıklıklara sahip ise çelik kafes olarak adlandırılır. Bu tip parçalayıcıda elekler ve çelik kafesler parçalarna odasının alt kısmına yerleştirilir. Deliklerden veya açıklıklardan daha küçük olan materyal geçerken büyük olanlar parçalama odasında kalır ve bir kez daha büyüklükleri azaltılır. Elekler ve çelik kafesler, kuru yaprakların,dalların ve ba çubuklarının iyi parçalanmasında etkili bır karşı yüzey oluştururlar. Parçalanan materyal elekten veya çelik kafesten kolayca geçer ve materyal çıkış ağzının önünde yığılır.

 

Ancak yaş, sıkı materyalin parçalanmasında elekler ve çelik kafesler kısa sürede tıkanabilir. Bundan dolayı sözü edilen çoğu sabit çekiçli parçalayıcılar da, parçalama odasının önünde yer alan ürün çıkış açıklığı ayarlanabilir özetliktedir. Parçalama ünitesi. nemli materyali tıkanmış elek üzerinden sürükleyerek ve çevresinde döndürerek açık çıkışa doğru yönlendirir. böylece rnateryal parçalayıcıdan çıkar. Burada materyalin yalnızca kısmen parçalanmasından ötürü, çoğunlukla materyal yeniden parçalanmak istenir. İşlem, mateiyal çıkış açıklığını kısmen kapatarak yapılabilir. Bu ikinci parçalama daha küçük boyutlu parçacıklara sahip ürün elde edilmesini sağlar. Böylece. kompost yığının daha çabuk olgunlaşması sağlanır.

 

Bununla beraber yaş, yarı olgunlaşmış kompostun havalandırılmasında problemlerle karşılaşılabilir. Yaş materyalin elekleri tıkama eğiliminde olmasından ötürü, materyali beslemeden önce eleği çıkarmak zorunda olabilirsiniz. Eleksiz parçalama. çok iyi bir ürün büyüklüğü verınernekle birlikte kompostunuzu havalandıracaktır, böylece materyal in tamamen ayrışma olgunlaşma prosesinin hızlanması gerçekleşir.

 

7.4.3.2.3. Sıkışma ve Tıkanma

Parçalama makinalarının herhangi bir tipinin aşırı yüklenmesi durumunda, sıkışma ve yük fazlalığı nedeniyle makina çalışmasını sürdüremez ve durur.

 

Özellikle lifli, sıkı veya nemli materyallerin parçalanması sırasında bu sorunla sıklıkla karşılaşılabilir. Amaca uygun olmak kaydıyla delik çapı en büyük olan elekle çalışılması durumunda söz konusu sorun en aza indirilmiş olur. Elek yerine çelik kafes sisteminin kullanılması durumunda parçalama makinası tıkanmaksızın çalıştırılabilir. Diğer bir çözüm, parçalama odasını çevreleyen karşıt ytizeyin yarısının çelik kafes sistemi ile çevrelenmesidir. Nitekim bu çözüm yolu hali hazırda bazı makinalarda uygulanmaktadır. Eğer mümkünse. yaprakların kuru iken parçalanması önerilir. Yeşil, yapraklı budama artıklarının, parçalama öncesi güneşte soldurulması önerilir. Yaş ve kuru materyalin birlikte karıştırıldıktan sonra parçalanması tıkanmayı azaltacaktır. Parçalama esnasında bir miktar kuru odun parçacıklarının katılması da tıkanmayı engelleyebilir. Eğer çok yaş, iyice ıslanmış, elastik özellikli yaprakları parçalıyorsanız yavaş çalışılmalıdır. Bu durumda arasıra değin çıkarılarak temizlenmesi planlanmalıdır.

 

7.4.3.2.4. Mobil Ekipmanın Avantajları

Bitkisel artık materyallerin seçilen yönteme göre işlenmesinde kullanılan makinalar sabit veya mobil tipte olabilirler. Bu seçim işletmenin tercihine bağlı olarak değişecektir. Ancak kompost üretiminde mobil ekipman seçiminin, bazıları aşağıda verilen gözardı edilemeyecek avantajları vardır:

  • İşlem yerinin özgürce seçimi makina istenilen her yere götürülmeye uygundur.
  • Büyük miktarlarda materyaliıı söz konusu olduğu tarlalarda parçalama işlemi yapılabilir. böylece taşıma masrafları daha düşük hacim nedeniyle azaltılır.
  • Mobil makinalar, birçok çiftlik tarahndan da kullanılabilir. Ayrıca, farklı kapasite gereksinimlerine uyum sağlayabilir.
  • Parçalama makinasınm yüklenmesinde, işletmenin ekipman varlığından yararlanılabilir. Örneğin tekerlekli yükleyici veya bantlı götürücü kullanılabilir,

 

7.4.3.3 Namlunun hazırlanması

Namlunun optimum şekli, seçilen kompost yapım sistemine bağlıdır. Genellikle aşağıdaki verilen namlu tipleri ayırt edilmektedir:

 

DÜZNAMLU

Bugün düz tabaka namlu yalnızca, büyük çaplı kompost yapımında nadiren kullanılmaktadır. Bu yöntemde bitki artıkları tabakalar halinde yığılır.Her bir tabaka parçalanır ve traktöre bağlı bir malçlama makinesi tarafından belirgin şekilde karıştırılır. Çeşitli taşıtlar (karıştırma makineleri, traktör ve malçlama makineleri) namlu üzerinde birkaç kez çalışmak zorundadır. Bu ise namlunun pek de arzu edilmeyen şekilde sıkışmasına neden olur. Namlunun parçalanması ve karıştırılması başarılı değildir. Bu sistemin diğerlerine oranla ekonomik olmadığı ortaya koyulduğundan, tabaka namlu genel olarak kullanım dışı kalmıştır.

 

DELTA NAMLU

Delta namlu 2 mnin üzerinde yüksekliğe 2.5-3 m genişliğe ulaşır. Parçalayıcı kullanıldığında, aşağı yukarı delta şekilli bir namlu otomatik olarak ortaya çıkar. Yükseklik ve genişlik materyalin çıkarıldığı kanalın hiivükjük ve şekline bağlıdır. Namlu çevresinde 0,3 m'lik toplam hacmin %40'ı olan yüzey bölgesi bulunmaktadır. Burada yalnızca sınırlı biyolojik aktivite meydana gelmektedir. Bu bölgede sıcaklık, yabancı ot tohunılarının canlılığını iırıha edileceğinden veya materyalin hijyeninin sağlanacağmdan emin olunan sıcaklığa kadar yükselemez. Bu delta nam lunun şüphe götüleyen bir dezavantajıdır. Delta namlunun bir diğer dezavantajı hava değişimlerine karşı olaıı duyarlılığıdır. Diğer taraftan "merkezi" materyalin küçük bir kısmı rüzgar tarafından kolayca kurutulahilir ve diğer taraftan şiddetli vağmurlarda hızlı bir şekilde iyice ıslanır. Nanılunun yüzeylerinin bir çatı gibi davranmasından ötürü, yağmur yan taraflardan akacak ve namlunun ayağmda toplanacaktır. Namlu ayağının yıkanmasından korunmak için. drenaj kanalları planlanmalıdır. Namlular arasında taşıt yolları bulunur. Delta namluların kullanıldığı kompost yapım yerlerinde diğer namlu tiplerine göre daha büyük alanlara gerek olduğu bilinmektedir. Taşıt yolu da dahil olmak üzere ortalama olarak parçalanmış materyal için alan gereksinimi 1,83 m hesaplanmalıdır.

 

TRAPEZ NAMLU

Trapez namlu. genellikle bir tekerlekli yükleyici kullanılarak toplanır. Namlunun yüksekliği temel materyale ve bölgesel hava koşullarına bağlıdır. Namlular 3 m yüksekliğe kadar erişir ve temel genişlik 10-12 m civarındadır. Namlu yüksekliğinin 3 m olmasına ve namlu kenarının düşey düzlemle yaptığı açıya bağlı olarak, parçalanmış materyal için alan gereksinimi 0,38 m2/m3'tür.

 

Trapez namlular için kompostlama alanı gereksinimi, delta namluları için gerek duyulanın 1/15'i kadardır. Ek olarak, toplam hacminin %15-17'si olan küçük yüzey bölgesi, iyi hijyen sağlaması ve yabancı ot tohumlarının canlılığının etkili bir şekilde imhası için uygun koşulları sağlaması gibi avantajları vardır.

 

Trapez namlunun bir diğer avantajı, bakteriyel parçalama prosesi yoğunluğunun kendisini su tutma kapasitesiııe göre ayarlamasıdır. Trapez namlu, ağır yağmur periyotları esnasında iyi bir su absorblama özelliklerine sahipken, aynı zamanda kuru periyotiar altında iyi su depolama özelliklerine de sahiptir. Eğer namlu uygun bir şekilde yığılırsa su akıntı riski çok düşüktür.

 

Geniş namlu trapez namlunun yayılmış şeklidir. Karakteristikleri, değişen bir genişlik ve bundan ötürü hacim ve boşluk gereksinimi arasındaki ilişkinin daha iyi oranda olmasıdır. Sonuç olarak, parçalanımış materyalin kompost yapılması için daha az alana gerek duyulur.

Bu nedenlerden, profesyonel ve ekonomik olarak işletilen kompost üretiminde geniş namlu tipi tercih edilmektedir.

 

7.4.3.4. Namlunun Çevrilmesi

7.4.3.4.1. Namlu Çevirmenin Gerekliliği

Namlu çevirilmesinin avantajı, minimum zaman periyodu içerisinde yüksek kaliteli homojen bir kompostun elde edilmesidir. Kompost yapım prosesi esnasında namlu içerisindeki, hava, su ve katı maddeler arasındaki oran, mikrobiyal ayrışma ve doğal yerleşinıe uygun olarak değişir. Döndürme prosesi, namludaki materyali gevşetir ve parçalaırıa prosesini ısıtmak üzere organik maddenin dönüşümü ve ayrışmasını hızlandırmak için oksijen sağlar.

 

Oksijen desteği aynı zamanda namlu ıçerısınde çürürne ve havasız bölgelerin oluşumundan kaçınmak anlamına da gelir. Havasız fermantasvondan ileri gelen tiksindirici kokular böylece en aza indirilir. Namlu çevirmenin diğer bır amacı, daha ıyi ve homojen kompost kalitelerine ulaşmaktır. Namlu çevirildiğinde, materyal bir kere daha fazla karıştırılmış olur; öyle ki, namlunun her yerinde belirli bir bakteriyel parçalama derecesine ulaşılır. Sonuç olarak, bakteriler tarafından başarısız bir şekilde parçalanmış materyal miktarı, elemeden sonra minimuma azaltılmış olur. Yoğun, sıkı bölgeler parçalanır. Yaş ve kuru bölgelerin bir kez tekrar karıştırılması, nemin dengelenmesini sağlar.

 

Namlu çevirildiği zaman, namlunun yüzey bölgelerinin merkezi bölgeler haline gelmesi böylece, kompostun hijyenik koşullara ulaşması ve tüm kompost materyali içerisindeki yabancı ot tohumlarının imha edilmesi sağlanmış olur.

 

Ek olarak, bakteriler tarafından kısmen parçalanmış kaba materyal kullanılan makine ve aletlere bağlı olarak, çevirilme esnasında bir kez daha mekanik olarak parçalanmış olur.

 

7.4.5.4.2. Doğru Çevirme Zamanı ve Sıklığı

Namlunun döndürülme zamanı, gün sayılarına göre değil, temel materyallere göre değişen namlu içerisindeki sıcaklığa bağlı olmalıdır. Böylece olgunlaşma prosesi namludan namluya değişir.

 

Bundan dolayı namlu içerisindeki sıcaklıkların ölçülmesi ve sıcaklıklar belirli bir düzeye düşer düşmez döndürme prosesinin yapılması gereklidir. Diğer ölçülebilen kriterler nem ile oksijen ve CO2 içerikleridir. Bununla beraber, bu kriterlerin ölçülmesinin oldukça güç olmasından ötürü, genellikle sıcaklık ölçümü yeterli olarak görülür.

 

Çevirme proseslerinin sayısı, temel materyalin tipine ve parçalamanın derecesine bağlıdır.

 

7.4.5.4.3. Namlu Çevirme Makinası

Namlunun çevrilmesi için farklı tip ve özelliklerde makina veya ekipman söz konusu olmaktadır.

 

Küçük kapasiteli makinalar, bir şaft yardımıyla traktorun kuyruk milinden tahrik edilir ve güç gereksinimleri kapasitelerine göre farklılık gösterir. İşleme başlamadan once, makina traktorun uç nokta askı sistemi yardımıyla alçaltılır.

 

Parçalama odası belirgin bir şekilde meyillendirilir ve namlu kenarına doğru yönlendirilir. Namlu, makinanın yükleme silindiri tarafından parçalanarak alınır.

 

Parçalama odasının eğimine bağlı olarak namlu kenarı 3 m ye kadar yükseltilebilir. Her bir işlem döngüsünde, aktif kesiciler, kompost materyali katmanını 50 cm'ye yükseğe taşırlar. Materyalin dikey olarak taşınmasından ötürü, dikey yerleştirilmiş katmanlar bozulur ve materyal bir kez daha karıştırılmış olur.

 

Boşaltma konveyörü, kaldırılan, parçalanmış ve karıştırılmış materyali lateral olarak yığar. Boşaltma konveyorunun dik pozisyonu, yeni namlunun 3,5 m yüksekliğe kadar yığılmasını ve 5 m ileriye yerleştirilmesini sağlar. Böylece namlu aynı zamanda aktarılmış olur.Büyük işletmeler için yüksek kapasiteli kendi yürür namlu çevirme makineleri uygundur. Bu tip makineler namluyu olduğu yerde alt üst ederek (çevirerek), diğer tip makinelerde da olduğu gibi, aynı zamanda karıştırırlar. Optimal olarak karıştırılan ve gevşetilerek yığılan kompost materyalinin ayrışma prosesi yeniden başlar ve hızlanır.

 

Namlu Çevirme Makinasından Beklenen İstekler:

  • Yüksek ekonomik etkinlik,
  • Hareketlilik ve çok yönlülük,
  • Alan gereksiniminin az olması,
  • Namlu yüksekliğinin ayarlanabilmesi,
  • Karıştırma özelliklerinin uygunluğu,
  • Ayar olanaklarının basit olması,
  • Kullanım kolaylığı

 

7.4.6. Eleme İşlemi

7.4.6.1. Kompost Eleme İş Gerekliliği

Kompost eleme işlemi, kompost hazırlama mekanizasyonu önemli işlem halkalarından biridir.

Hiçbir bağlayıcı düzenleme olmamasına rağmen, materyalin denmesi daha ince kompostun daha yüksek olgunlaşma derecesine ulaştığının kabul edilmesinden ötürü istenilmektedir. Bu uygulama müşterinin istekleriyle de karşılaşıyor gibi görünür. Çoğu kompost üretim yerlerinde materyal, bakteriyel parçalanmadan sonra kabaca elenir. Materyalin bir kısmı taze kompost olarak satılır. Kalan kısım, müşterinin isteklerine bağlı olarak bir diğer olgunlaşma fazından sonra ince olarak elenir.

 

7.4.6.2. Eleme Makinesinin Performansı

Eleme makinesinin performansı, eleme yüzeyi, elek büyüklüğü ve materyale bağlıdır. Aşağıdaki nedenlerden ötürü, silindirik elekler tercihen kullanılır:

  • Geniş efektif eleme yüzeyi nedeniyle, yüksek kapasitenin söz konusu olması,
  • Düşük tıkanma oranı,
  • Büyük elek temizleme fırçanın eklenmesi olanağı ve yerçekimi etkisi nedeniyle kendini iyi temizleme özellikleri,
  • Yabancı maddelere (taş v.d.) karşı diğer tiplere oranla daha dirençli olması,
  • Çalışma için düz yüzey gerektirmemesi, böylece geniş kullanım yeri olanağı sağlaması,
  • Hızlı elek değiştirebilme özelliği.

 

7.4.6.3. Kompostun Granül Büyüklüğüne Göre Sınıflandırılması

  • 0-40/50 mm (taze kompost)
  • 0-15/20 mm (olgunlaşmış kompost/bitki kompostu)
  • 0-10 mm (alt tabakalar/toprak)
  • Müşteri isteklerine bağlı boyutlar

 

7.4.6.4. Elek Artıkları

Elek artıkları, kompostun içerdiği yabancı madde miktarına bağlıdır. Eğer artıklar büyük oranda yabancı madde içeriyorsa, bu elden çıkarılmak zorundadır. Eğer artıklar az miktarda yabancı madde içeriyorsa, kaba, kısmen olgunlaşmış mikroorganizmalarca zengin (bakteriler v.d.) olan bu materyal, olgunlaşma prosesinin birinci aşaması olan parçalamaya tekrar katılır. Bu materyalin eklenmesiyle, temel materyal aşılanmış olur ve olgunlaşma fazının başlaması hızlanır.

Konu İle İlgili Dokümanlar

KULLANICI GİRİŞİ

Üye Ol Şifremi Unuttum?

Sorhocam.com 2014 yılında Ziraat Mühendisi Arafa KARAÇELEBİ tarafından kurulmuş olup herkesin faydalanabilmesi için ücretsiz olarak hizmet vermektedir.

Yetiştiriciliği, tarımı, ürünleri, bitkisi, ağacı, çiçeği gübreleri, hastalığı zararı, zararlıları, mücadelesi, ilaçları aşısı, budaması, otu, faydaları, programı, önerileri, istekleri, tavsiyeleri, nedir, nelerdir, nasıl yapılır, özellikleri, kullanım alanları, takvimi, sınavı, sınavları, notları

Site Haritası - Rss Beslemesi