Funguslarda Görülen Somatik Yapılar

BİTKİ KORUMA

Kültür bitkileri ve onlardan elde edilen tarımsal ürünleri hastalık ve zararlılardan korumak, tedavi etmek ya da bunlardan doğacak zararı en aza indirmek için alınan tüm teknik, ekonomik ve yasal önlemlere bitki koruma denir.

Bitki koruma 2 dalda incelenir: 

1)    Entomoloji: Böcek bilimidir. Tarımsal ürünlerde zarar yapan böcekleri inceler

2)    Fitopatoloji: Bitki hastalıkları ile ilgilenen bilim dalıdır.

 

Fitopatoloji 
Bitki hastalıkları ile ilgilenen bilim dalıdır. Bitkilerde hastalığa neden olan canlı ve cansız faktörleri, hastalıkların oluşumunu, hastalık etmenleriyle hasta bitkiler arasındaki ilişkileri, bitkileri hastalık etmenlerinden koruma yolları ile bitki hastalıklarının tedavi yöntemlerini araştırır. 

 

Fitopatoloji genel olarak 

• -    Mikoloji: Fungusları inceleyen bilim dalı
• -    Bakteriyoloji: bakterileri inceleyen bilim dalı
• -    Viroloji: Virusleri inceleyen bilim dalı
• -    Herboloji: Yabancı otları inceleyen bilim dalı Olarak 4 başlıkta incelenir.

 

Hastalanmanın başlıca 3 öğesi vardır. Bunlar: 

1. 1)    Hastalığı oluşturan canlı(biyotik) veya cansız(abiyotik) etkenler.  Canlıysa “patojen” fungus, bakteri, virus, viroid, mikoplazma,riketsia, çiçekli parazit bitkiler  Cansızsa “fizyojen” anormal iklim koşulları, anormal toprak koşulları, kültürel hatalar, çevre kirliliği
2. 2)    Konukçu bitkinin fizyolojik yapısı,
3. 3)    Çevre koşulları.

 

Mikroorganizmalar biyolojik denge kurma açısından değişik ortaklıklara girerler. 3 tanesi bizim için önem taşır: Simbiyosis, Sinerjisizm ve Antagonizm.

 

A. SİMBİYOSİS: Ortak bir yaşam kurmuş iki mikroorganizmadan her birinin diğerine bağlı olması ve her ikisinin de bu birliktelikten yarar sağlaması olayıdır. Bu ortaklığa katılan organizmalardan her birine  “Simbiyont” denir. Örneğin baklagil kökleri ile nodozite bakterilerinin arasındaki ilişki gibi.  Doğada bazen tek yanlı yardım da söz konusu olabilir. Topraktaki aerobik mikroorganizmaların, toprak atmosferindeki serbest oksijeni tüketerek, oksijen istemeyen anaerob organizmaların yaşaması için uygun ortam yaratması gibi. Bu şekilde tek yanlı yarara dayanan (diğeri bundan ne yarar, ne de zarar görüyorsa) ilişkiye Kommensalizm denir.

 

B. SİNERJİSİZM: İki ve ya daha fazla sayıdaki mikroorganizmanın beraber bulunduklarındaki etkileri bazen bunların tek başına bulunduklarındaki etkilerinden daha fazladır. Yani birbirlerini desteklemekte ve güçlü bir birlik oluşturmaktadır.  Patates viruslarının, bir arada bulunduklarında tek başlarına olduğundan çok daha kuvvetli hastalanma meydana getirdiği bir gerçektir.
                                                              
    
C. ANTAGONİZM: Doğada en çok rastlanan ve bizi en çok ilgilendiren ilişki biçimidir. Burada bir canlı diğerine doğrudan ya da dolaylı olarak zarar verir, gelişmesini, çoğalmasını olumsuz etkiler ve yaşamını sınırlandırır ya da ortadan kaldırır.  Antagonistik ilişki 4 şekilde ortaya çıkar.

• a.    Zararlı maddeler oluşturulması: Bazı mikroorganizmalar diğerlerinin gelişmesine zarar verecek özel maddeler oluştururlar. Bunlar çeşitli antibiotikler, alkol ya da kinon gibi maddeler olup toprak toksinlei olarak bilinir.
• b.    Besin için rekabet: Mikroorganizmalar çevrelerindeki kullanılabilir besin maddeleri için sürekli rekabet halindedir. Bu rekabet bazen aynı  iki canlı grup arasında, bazen  de farklı  gruplar arasında görülebilir. 
• c.    Ortam koşullarının değiştirilmesi: Mikroorganizmalar gelişmeleri sırasında bulundukları ortamın ozmotik basıncını ve pH sını değiştirebilir. Bilindiği gibi bir çok mikroorganizmalar metabolizma artığı olarak  organik veya inorganik asitler  açığa çıkarırlar. Bunlarda belli bir süre sonra ortamın PH sını olumsuz yönde değiştirirler.
• d.    Organizmalar arası parazitizm: Bazı organizmalar başka bir organizmanın üzerinde veya içinde parazit olarak yaşar, yani ondan beslenir.Şu halde parazitizm, bir mikroorganizmanın yaşamak için bir başka organizmaya saldırıp, ondan beslenmesidir.
   

Parazitizm konukçu bitki ve patojen dikkate alındığında çoğunlukla bitkinin zararına işler. Parazit ondan tek yanlı beslenir. Bazen beslenmekle kalmaz bitki dokusu içine zararlı bileşiklerde salgılar. Konukçu bitki bundan çeşitli biçimlerde zarar görür. Respirasyon hızlanır, hücrede dağılma, çökme, turgor kaybı, klorofil elemanlarının dejenerasyonu, hücrelerde hypo ya da hypertrophy meydana gelir.

 

1. Obligat parazit: Yaşamaları ve çoğalmaları için canlı hücrelere ihtiyaç duyan organizmalardır. Bütün viruslar, Pas, Mildiyö, Külleme, Rastık etmenleri böyledir.  Parazitlerin bazıları ise yaşamlarının bir bölümünde canlı, kalan kısmında ise ölü doku ve hücrelerde yaşarlar. Bitkilerde hastalık yapan mikroorganizmaların büyük kısmı böyledir. 

2. Fakültatif parazit: Normal olarak saprofit olup koşullar uygun olduğunda parazit konuma geçen mikroorganizmalara fakültatif parazit denir. (saprofitparazit). Fungusların çoğu. 

3. Fakültatif saprofit: Başlangıçta parazit oldukları halde koşulların zorlamasıyla saprofit hale geçen mikroorganizmalardır. (parazitsaprofit). 

4. Saprofit: bu mikroorganizmalar ölü organizma artıklarında ya da organik maddeler üzerinde yaşar ve beslenirler. Çürümekte olan organik artıklarda bulundukları için bunlara çürükçül de denilmektedir. 

 

Bulaşıcı (Enfeksiyöz) Hastalıkların Dönemleri
 

1. -    Inokulasyon (Bulaşma): patojen mikroorganizmanın konukçu ile teması.
2. -    Penetrasyon: Hastalık etmenin konukçu bitki dokusu içine girmesidir.
3. -    Enfeksiyon: Hastalanmayı ifade eder.
4. -    Inkubasyon: enfeksiyondan ilk hastalık belirtilerinin görüldüğü zamana kadar geçen süreyi ifade eder.
5. -    Sporulasyon: patojenin hastalık belirtilerinin etrafında generatif organlarını (sporlar, spor taşıyıcıları, spor evleri) oluşturmasıdır.

Sterilizasyon: Bir materyalin üzerinde veya içinde bulunan bütün organizmalardan arındırılma işlemidir.  Isı ile sterilizasyon:

*buharla: otoklavda
*kuru: alevde veya pastör fırınlarda

Dezenfeksiyon: Hastalık yapan organizmaların kimyasal maddeler kullanılarak yok edilmesidir.
 

Pastorizasyon: Materyal üzerinde bulunan mikroorganizmaların önemli bir kısmını belli bir süre elemine etme işlemidir.
 

Tyndalizasyon (kademeli sterilizasyon): Fazla ısı altında bozulabilen maddelerin sterilizasyonunda kullanılır.
 

Filtrasyon: Filtre adı verilen ailetlerin kullanımı ile mikroorganizmalardan arındırılma işlemidir. Isıya dayanıklı olmayan maddelerin sterilizasyonunda kullanılır.

 

Funguslarda Somatik Yapı

Fungusların somatik yapılarına (vücut hücrelerine) “thallus” denir. Yüksek funguslarda somatik yapı “hif” adı verilen ipliksi yapılardan meydana gelir. Hiflerin ortam yüzeyinde gelişerek oluşturduğu hif topluluğununa ise “miselyum” adı verilir. Funguslarda hifler bölmeli veya bölmesiz olabilir. Bölmeli hiflerdeki bölmeye “septum” adı verilir ve her bir bölme arası bir fungus hücresidir.

 

Funguslarda Görülen Somatik Yapılar

1. Haustorium: Parazit bir fungusun konukçu dokusu içinde oluşturduğu beslenme organıdır. Pas, külleme ve mildiyölerde görülür. 
2. Appressorium: Genellikle parazit funguslarda görülen, fungusun konukçu dokusuna tutunmasını ve penetrasyonunu sağlayan şişkince yapıdır.
3. Rhizomorpf : Birbirine az çok paralel hiflerin çok sıkı bir şekilde adeta yapışırcasına bir ararya gelerek oluşturduğu halat benzeri yapılardır.
4. Scleroti: Fungus hiflerinin çok sıkı bir şekilde bir araya gelerek oluşturduğu, kötü şartlara dayanıklı, şartlar iyileştiğinde tekrar çimlenebilen yapılardır.
5. Phialide: Fungus sporlarının içinde olgunlaşarak çıktığı, misellerden farklılaşmış, şişe şeklindeki yapılardır. Penicillium spp.’ de görülür.
6. Sorus: Genellikle pas funguslarında görülen, içinde sporların oluştuğu ve olgunlaşmayla bitki dokusunu parçalayıp açığa çıkan yapılardır.
7. Stroma: Üzerinde veya içinde furiktifikasyon yapılarının meydana geldiği somatik yapıdır.
8. Sporophore: Ucunda spor taşıyan fungus thallusuna denir.
9. Sporangiophore: bölmesiz misel yapısına sahip funguslarda spor taşıyıcısının üzerinde bir kesecik bulunur. Bu keseye ‘sporangium’ adı verilir. Sporangiumu taşıyan sporophora sporangiophore denir. Bu kesenin içinde oluşan sporlara da ‘sporangiospor’ denir.
10. Conidi-Conidium: Bölmeli miselyuma sahip funguslarda spor taşıyıcısının ucunda serbest olarak oluşan ve etrafa yayılan sporlardır. Bir zar veya kese içermez. Conidium taşıyan yapılara ‘conidiophore’ adı verilir.