Lahana Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?

Lahana gurubu sebzeleri Avrupa ülkelerinde bütün yıl boyunca, ülkemizde ise yılın bir iki ayı hariç bütün yıl boyunca pazarlanmakta ve değişik şekillerde sebze olarak tüketilmektedir. Lahana gurubu sebzelerinin birçok değerlendirme şekli olup, çiğ olarak tüketildiği gibi salatası, kapuskası, etli vezeytinyağlı sarması ve turşusu yapılmaktadır. Bu grup sebzeler, çiğ olarak tüketildiklerinde insan sağlığına büyük katkıda bulunurlar. İnsanların daha sağlıklı ve uzun ömürlü olmasını sağlarlar. Bol miktarda B, C, E vitamini ve potasyum içeren lahanalar, kış aylarında birçok eve sağlık getirmektedir. Lahana denilince akla tek bir sebze gelmemelidir. Lahana bir sebzeler grubunu oluşturur.

Lahanalarda kalın ve oldukça derine giden ana kazık kökten başka bol miktarda saçak kök bulunur. Gelişme devresinde ana kök zamanla çürüyerek yerine çok sayıda yan kökler teşekkül eder. Lahana çeşidine göre gövde kalınlığı ve bilhassa uzunluğu oldukça değişiklik gösterir. Yaprak ve baş lahanalarda kalın ve kısa bir gövde bulunduğu halde brüksel lahanasında gövde çeşide göre 40-100 cm arası boy alabilir. Lahana yaprakları; çeşit karakterine göre renk, şekil, irilik, etlilik, düz veya kıvırcıklık bakımından büyük farklar gösterir. Yapraklar üzerinde bir mum tabakası mevcuttur. Bundan dolayı yapraklar üzerine su damlaları düştüğünde yağlı bir zeminin üstüne düşmüş damlalar gibi etrafa dağılmayarak damlacıklar halinde kalır. Baş lahanalarda yaprakların sarılış karakterleri, yaprak özellikleri, tüm baş şekilleri, renkleri, irilikleri çeşitler arasında çok farklıdır. Tohumlar, yuvarlak veya hafif yumurta şeklindedir. Olgunlaşmış tohumlarda renk kahverengi, mor, kırmızı ve bunların tonlarıdır. Bir gramda bulunan tohum sayısı 280–350 adettir. Çimlenme gücü %85-95’tir. Çimlenme güçlerini normal koşullarda 4–6 yıl muhafaza ederler. Optimum çimlenme sıcaklığı 20–25 oC’dir.

 

BAŞ LAHANA (BEYAZ-KIRMIZI)

Baş lahanalar, beyaz ve kırmızı baş lahanalar olmak üzere iki ana alt grup altında toplanırlar. Beyaz ve kırmızı baş lahanalar gerek ülkemizde ve gerekse Karadeniz Bölgesinde yoğun bir şekilde yetiştirilen ve de severek tüketilen bir sebzedir. Bununla birlikte, baş lahanalar içerisinde değerlendirilebilen baş lahana tipi de kıvırcık baş lahanadır. Baş lahanalar çiğ olarak değerlendirildiği gibi dolmalık, turşuluk, yemeklik ve salata olarak da değerlendirilir.Ülkemizde beyaz baş lahanalar genel olarak sarma, turşu ve kapuskalık (yemeklik) olarak değerlendirilir. Kırmızı baş lahananın ülkemizde salata olarak tüketimi yaygındır. Kıvırcık baş lahana ülkemizde pek bilinmemektedir. Kıvırcık ve gevrek yaprak yapısına sahip bu lahanalar salata ve turşu yapımında kullanılmakta ve Avrupa ülkelerinde bol miktarda tüketilmektedir. Son yıllarda ülkemizde yeni tanınmaya başlayan bu sebze, özellikler kışı sert olan, marul ve salatanı yetiştirilemediği bölgelere tavsiye edilebilir. Üretimde standartlığın yakalanması ve tüketim amacına uygun kaliteli bir yetiştiricilik için verimli kaliteli standart veya hibrit çeşitlerle yetiştiricilik yapmak büyük önem taşımaktadır.

 

EKOLOJİK İSTEKLERİ

İklim İstekleri

Serin iklim sebzesi olan baş lahanalar, sonbahar (başlangıcı) ile ilkbahar (sonu) arasındaki serin dönemde yetiştirilir. Serin mevsimi sevdiklerinden, nemli yaylalar, deniz, göl ve nehir kıyısı bölgeler ideal yetiştirme alanlarıdır. Yaz döneminde yetiştirilen erkenci çeşitler bulunmasına karşılık bu dönemdeki yüksek sıcaklıklar kaliteyi bozduğundan ve yazlık sebzelerin yoğun olduğu bir dönem olduğu için bu dönemde yetiştiricilik yapılmamaktadır. Baş lahanalar diğer lahana grubu sebzeler gibi serin iklimden hoşlandığından 15.5 0C – 21.5 0C arasında sıcaklıklar da iyi bir şekilde yetiştirilirler. Başlar genel olarak 24 0C altında en iyi şekilde oluşurlar. Uygun baş gelişimi için gece- gündüz sıcaklık farkının 5 0C olması arzu edilir. Genelde (–10 0C) gibi düşük sıcaklıklara da toleranslıdırlar.

 

Toprak İstekleri

Lahana grubu sebzeler genelde toprak yönünden pek fazla secici değildirler. Kumlu, tınlı, ağır karakterli killi topraklar olmak üzere hemen hemen bir çok toprak tiplerinde yetiştirilebilirler. Fakat iyi kaliteli mahsül için kumlu, kumlu tınlı ve organik maddece zengin orta ağırlıkta topraklar en uygun topraklardır.

 

YETİŞTİRİCİLİĞİ

Ekim-Dikim ve Zamanı: Fideler yastıklarda yetiştirilebildiği gibi, viyollerde yetiştirmek mümkündür. Tohum yastıkları hazırlanarak 15 cm aralıkla (seyrek olarak) açılan çizilere seyrek olarak tohumlar ekilir. Çizilerin derinliği 2,5-3 cm civarında olmalıdır. Tohum ekiminden önce çiziler sulanması gerekir. Fideler 3-4 gerçek yapraklı olduğunda tarlaya dikilirler. Buğday hasadından sonra II. ürün olarak da yetiştirilebilirler. Tohum ekimleri Mayıs ayında başlayıp Ağustos ayına kadar kademeli olarak devam edebilir. Dikimlerde Haziran ayı ile Ağustos ayının sonuna kadar yapılabilir. Ekim ve dikimde etkili olan konu pazara ürün çıkartma zamanıdır. Bu durum göz önünde tutularak kademeli ekim ve dikim yapılabilir. Sonuçda pazara uzun süre ürün sunmuş olunur. Hasatlar Ekim-Kasım ayı ile Mart ayları (erken ilkbahar) arasında yapılır. Dikim mesafesi olarak sıra arası 50-90 cm ve sıra üzeri 45-60 cm alınabilir. Bu dikim mesafelerine etki den en önemli faktör kullanılan çeşidin erkenci ve geççi olma özelliğidir. Erkenci çeşitler küçük taç yaptıklarından daha sık dikilebilir.

 

Gübreleme: Geniş ve bol miktarda yapraklara sahip olan lahanalar yetiştirildikleri yerin besin maddelerince zengin olmasını isterler. Bu sebeple uygun yanmış ahır gübresinin yanında iyi baş bağlama ve verimlilik için ticarî gübrede verilmelidir. Verilecek ticari gübrenin miktarını belirlemede en sağlıklı yöntem toprak tahlili olup toprak tahlili sonuçlarına göre ticari gübre verilmelidir. Ticari gübre miktarı olarak azot 15-18 kg /da, 8-10 kg/da P205 ve 12-16 kg/da K20 verilmelidir. Ticarî gübrenin yanında yüksek kaliteli bol ürün için dekara 4-5 ton yanmış çiftlik gübresi kullanılması gerekmektedir. Fosforlu gübrenin tamamı dikim öncesi, azotlu gübrede iki defada verilir. Azotun ilk yarısı dikimle geri kalanı ise II. çapada verilir.

 

Bakım: Baş lahana yetiştiriciliği kolay bir yetiştiriciliktir. Erken dikimlerde yüksek sıcaklığa bağlı olarak sulama yapılabilir. Yabancı ot yoğunluğuna göre 1-2 defa çapa gereklidir. Lahana kelebeğinin tırtılları ile pireler önemli zararlılar olup zararlı yoğunluğuna bağlı olarak uygun bir insektisit ile ilaçlama yapılmalıdır.

 

Hasat: Baş lahanada hasatlar yetiştirilecek çeşidin olgunlaşma grubuna yani erkencilik-geççilik özelliğine, başların istenilen büyüklüğe gelmesine ve yetiştirme-bakım şartlarına bağlı olmak üzere dikimden itibaren 2-5 ay sonra başlar. Genel olarak hasatlar Ekim ayında başlayıp erken ilkbahara kadar yapılabilir. Başlar bireysel olarak kesilir ve hasat edilir.

 

BRUKSEL LAHANASI

Brüksel lahanası, 16.yüzyılda Belçika’dan yayılmıştır. Belçika ve Fransa’da ilk olarak kültüre alınmıştır. Yenilen kısmı, yaprak koltuklarında oluşan 2,5-5 cm çapındaki minyatür küçük başlardır.Bir bitkide 30-50 adet minyatür baş bulunur. Hem taze hem de dondurulmuş olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizde yeni tanınmaya başlanmış olup, son yıllarda üretim ve tüketim artmıştır. Vitamin C ve A, Minerallerden Demir, Potasyumca zengindir. Proteince de zengindir.

 

İklim İstekleri: Serin iklim sebzesidir. Soğuklara ve donlara dayanıklıdır (Diğer lahanalara göre). Optimum sıcaklık istekleri 15-18 0C’dir. Minyatür tatlı başlar, sonbaharı serin ve uzun, kışları ılımlı olan deniz kıyısı alanlardan elde edilir. Yüksek sıcaklıklar baş kalitesini olumsuz etkiler.

 

Toprak İsteği: İyi drene edilmiş, organik maddece zengin, pH’ı 6 olan topraklar yetiştiriciliğe uygundur. Erkenci çeşitler için kumlu topraklar, geççi çeşitler içinse ağır topraklar tercih edilmelidir.

 

Yetiştirme Teknikleri: Tohumla üretilirler. Genelde hibrit çeşitler kullanıldığı için fideler viyollerde yetiştirilir. Yastıklarda da yetiştirilebilir. m2’ye 4-5 gr tohum ekilir. Dikim mesafesi sıra arası 70-90 cm, sıra üzeri 45-60 cm olmalıdır. Dikim zamanları, çeşidin olgunlaşma durumuna göre değişir. Eylül başı Aralık sonuna kadar hasat edilecekse fideler Haziran-Temmuz aylarında tarlaya dikilirler. Brüksel lahanası çeşitleri genelde 80-140 günlüktürler. Yüksel kalite ve verimde bir üretim için yağış durumu dikkate alınarak sulama yapılmalıdır.

 

Gübreleme: Fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrelerin üçte biri dikim esnasında, geriye kalan azotlu gübre ise ileriki gelişme aşamalarında iki defada verilir.

 

Hasat, Verim Ve Depolama: Bitkiler, 30-40 cm boylandığında aşağıdan yukarıya olmak üzere yaprak koltuklarında brüksel lahanası başları oluşur. 2,5-5 cm çapına ulaşan başlar hasat edilir. Hasat geciktirilmemelidir. Çünkü başlarda gevşeme ve açılmalar olur. Kademeli hasat yapılır. Önce alttaki olgunlaşmış başlar hasat edilir. Hasat işlemi, başın altındaki yaprağın kırılıp, bitkiden uzaklaştırılmasıyla yapılır. Kademeli hasatta en üstteki başların olgunlaşması beklenmemelidir. Alttaki başlarda büyümeyi yavaşlatmak ve üsttekilerin büyümesini hızlandırmak amacıyla uç alma işlemi yapılır. Uç alma işlemi genelde alttaki başların 1,25 cm’ye ulaştığında tepenin kırılması şeklinde uygulanır. Aynı zamanda Eylül-Ekim aylarında 2. Hasattan sonra da uygulanabilir. Kademeli hasatın yanında makineli hasatta yapılabilir (İşçilik masrafını azaltmak için). Bu hasatta bitkiler toprak yüzeyinden kesilir. Yapraklar temizlenir. Özel makinelerle minyatür başlar bitki gövdesinden ayrılarak sınıflandırılır. Verim, kademeli hasatta dekara 2-3 ton, makineli hasatta 1,5-2,5 ton ürün alınabilir. 10-14 0C’ de % 95 nemde 3-5 hafta muhafaza edilir. Kontrollü atmosferde de muhafaza edilebilir.